10. BM KONFERANSI AVUKATLARIN ROLÜNE DAİR TEMEL PRENSİPLER (HAVANA KURALLARI)
BAŞLANGIÇ
Dünya halkları, Birleşmiş Milletler Şartında adaletin sürdürülebileceği koşulları yaratmak için verdikleri kararı teyit ettiklerinden, ve ırk, cins, dil ve din ayrımı yapmaksızın insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı geliştirme ve teşvik etme konusunda uluslar arası işbirliğini gerçekleştirme amacı taşıdıklarını ilan ettiklerinden,
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi hukuk önünde eşitlik ile masumluk karinesi prensiplerine, hukuken kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir yargı yeri tarafından adil ve aleni olarak yargılanma hakkına ve kendisine suç isnat edilen bir kimsenin savunması için gerekli bütün güvencelere yer verdiğinden,
Buna ek olarak, Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslar arası Sözleşmesi de sebepsiz yere gecikmeden yargılanma hakkını ve hukuken kurulmuş bağımsız ve tarafsız yetkili bir mahkeme tarafından yargılanma hakkını ilan ettiğinden,
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslar arası Sözleşmesi de, Devletlerin Birleşmiş Milletler Şartına göre her yerde insan hak ve özgürlüklerine saygı gösterilmesi ve buna uyulması yükümlülüğünü hatırlattığından,
Her Hangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kişilerin Korunması için Prensipler Bütünü, tutulan bir kimsenin bir avukatın yardımından yaralanma ve avukatla iletişim kurma ve avukatla görüşme hakkına sahip olmasını öngördüğünden,
Mahpusların Islahı için Asgari Standart Kurallar, tutuklulara, özellikle hukuki yardım verilmesini ve avukatla gizli bir biçimde görüşme imkanının sağlanmasını tavsiye ettiğinden,
Ölüm cezasına mahkum olanların korunmasını güvence altına alan Koruyucu Tedbirler, ölüm cezası verilebilecek bir suçu işlediğinden kuşkulanılan veya böyle bir suç isnadı ile karşılaşan herkesin, muhakemenin her aşamasında Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslar arası Sözleşmesi’nin 14. maddesine göre yeterli hukuki yardıma hakkı olduğunu teyit ettiğinden,
Suçtan ve Yetki İstismarından Mağdur olanlara Adalet Sağlanmasına dair Temel Prensipler Bildirisi, suç mağdurlarının adalete ulaşmaları ve adil muamele görmeleri, zararlarının karşılanması, tazminat ve yardım almaları için uluslararası ve ulusal düzeyde alınması gerekli tedbirleri tavsiye ettiğinden,
Bütün insanların sahip olduğu ekonomik, sosyal ve kültürel veya kişisel ve siyasal nitelikteki insan hakları ve temel özgürlüklerin yeterli bir biçimde korunması, herkesin bağımsız hukukçuların sağladığı adli hizmetlere etkili bir biçimde ulaşma hakkına sahip olmasını gerektirdiğinden,
Avukatların meslek örgütleri, mesleki standartların ve meslek ahlakının yüceltilmesinde, üyelerinin baskıya, haklarının yersiz olarak kısıtlanmasına ve ihlal edilmesine karşı korunmasında, ihtiyacı bulunan herkese adli hizmet sağlanmasında ve hükümet ve diğer kuruluşlarla işbirliği yaparak adaletin ve kamu yararının daha fazla gerçekleştirilmesinde hayati bir role sahip olduğundan,
Avukatların görevlerini gereği gibi yerine getirmelerini sağlama ve geliştirme konusunda Üye Devletlere yardımcı olmak için formüle edilen aşağıdaki Avukatların Rolüne dair Temel Prensipler, ulusal mevzuat ve uygulama bakımından Hükümetler tarafından dikkate alınır ve avukatlarla birlikte yargıçlar, savcılar, yürütme ve yasama organı mensupları gibi diğer kimselerin ve genel olarak halkın dikkatine sunulur. Bu prensipler mümkün olduğu kadar, avukatlık resmi statüsüne sahip olmadan avukatlık görevi yapan kimselere de uygulanır.
Avukata ve Adli Hizmetlere ulaşma
1- Herkes haklarının varlığını tespit ettirmek ve korumak ve ceza yargılamasının her aşamasında haklarını savunmak için kendi seçtiği bir avukatın yardımına başvurma hakkına sahiptir.
2- Hükümetler, ırk, renk, etnik köken, cinsiyet, dil din, siyasal veya başka bir fikir, ulusal ve toplumsal köken, doğum, ekonomik veya başka bir statüye dayanan bir ayrımcılıkla hiçbir ayrım yapmaksızın, egemenlik yetkisine tabi olan ve ülke içinde bulunan herkesin, avukata etkili bir biçimde ve eşit olarak ulaşma hakkını sağlayan etkin usülleri ve ihtiyaçlarına karşılık verebilecek mekanizmalar kurar.
3- Hükümetler, yoksullara ve gerektiği taktirde mahrumiyet içinde bulunan diğer kimselere adli hizmet verilmesi için yeterli mali imkanlar ve başka kaynaklar sağlar. Avukatların meslek örgütleri, bu hizmetlerin, imkanların ve kaynakların organize edilmesinde ve sunulmasında işbirliği yapar.
4- Hükümetler ve avukatların meslek örgütleri, kişilerin hukuka göre sahip oldukları haklar ve ödevler ile temel özgürlüklerin korunmasında avukatların rolü konusunda halkı bilgilendirmek için programlar yaparlar. Yoksul ve mahrumiyet içindeki diğer kimselere yardım ederken, onların haklarını arayabilecekleri ve gerektiği taktirde avukatın yardımını isteyebilecekleri bir konuma ulaşmaları için özel bir dikkat gösterir.
Ceza adaletiyle ilgili konularda özel koruyucular
5- Hükümetler, gözaltına alının veya tutulan veya cezai bir fiil ile suçlanan kimselerin, kendi seçtikleri bir avukatın yardımından yararlanma hakkına sahip oldukları konusunda yetkili makamlar tarafından hemen bilgilendirilmelerini sağlar.
6- Avukatı bulunmayan bu durumdaki kimselere, adaletin yararının gerektirdiği bütün olaylarda etkili bir hukuki yardım verilmesi için suçun niteliğine uygun deneyim ve donanıma sahip bir avukat atanır; bu kimseler avukatlık hizmetinin karşılığını ödeyebilme imkanından yoksun ise, ücretini kendisinin ödemediği bir avukat hakkına sahiptir.
7- Hükümetler ayrıca, hakkında suç isnadı bulunsun veya bulunmasın, gözaltına alınan veya tutulan herkese hemen ve her ne olursa olsun gözaltına alınmasından veya tutulmasından itibaren kırksekiz saat geçmeden avukata ulaşma hakkı sağlar.
8- Gözaltına alınan, tutulan veya hapsedilen herkesin, bir avukat tarafından vakit geçirilmeden ziyaret edilmesi, kesintisiz biçimde iletişim kurabilmesi ve sansüre uğramadan tam bir gizlilik içinde görüşebilmesi için yeterli imkanlar, zaman ve kolaylıklar sağlanır. Kanun adamları görüşmeleri gözle izleyebilir fakat dinleyemez.
Avukatların nitelikleri ve eğitimi
9- Hükümetler, avukatlık meslek örgütleri ve öğretim kurumları, avukatların gereği gibi eğitim ve öğrenim almalarını ve avukatlık meslek idealleri ve ahlaki görevleri ile ulusal ve uluslararası hukuk tarafından tanınmış olan insan haklarına ve temel özgürlüklere vakıf olmalarını sağlar.
10- Hükümetler, avukatların meslek örgütleri ve öğretim kurumları, hukuk mesleğine girişte ve mesleğin icrasında bir kimseye karşı ırk, renk, cinsiyet, etnik köken, din, siyasal veya başka bir fikir, ulusal veya toplumsal köken, mülkiyet, doğum, ekonomik veya başka bir statü gibi nedenlerle ayrımcılık yapılmamasını sağlar. Bir avukatın ilgili ülkenin vatandaşı olması şartı, ayrımcılık yapılması şeklinde anlaşılmaz.
11- Adli hizmete olan ihtiyaçları karşılanmayan grupların, toplulukların veya bölgelerin bulunduğu ülkelerde ve özellikle bu tür grupların değişik kültürlere, geleneklere ve dillere sahip olmaları veya geçmişte ayrımcılıktan ötürü mağdur edilmiş bulunmaları halinde; Hükümetler, avukatların meslek örgütleri ve öğretim kurumları bu gruplara mensup meslek adaylarının adalet mesleğine girmeleri için özel tedbirler alır ve kendi gruplarının ihtiyaçlarına uygun şekilde eğitim ve öğretim görmelerini sağlar.
Avukatların görev ve sorumlulukları
12- Avukatlar adalet dağıtımında temel bir unsur olarak, her zaman mesleklerinin şeref ve itibarını korurlar.
13- Avukatların müvekkillerine karşı görevleri şunları içerir:
a) Müvekkillerine sahip oldukları haklar ve yükümlülükler ile müvekkillerinin haklarını ve yükümlülüklerini ilgilendirdiği ölçüde hukuk sisteminin işleyişi konusunda kendilerine bilgi vermek;
b) Müvekkillerine uygun yoldan her türlü yardımda bulunmak ve onların haklarını korumak için hukuki muamelede bulunmak;
c) Müvekkillerine mahkemeler, yargı yerleri ve eğer uygunsa idari makamlar önünde yardım etmek.
14- Avukatlar, müvekkillerinin haklarını korurken ve adaletin gerçekleşmesine çalışırken, ulusal ve uluslararası hukukun tanıdığı insan haklarını ve temel özgürlükleri yüceltmeye çalışırlar ve hukuka ve hukukçuluk mesleğinin kabul görmüş standartlarına ve ahlaki kurallarına uygun biçimde serbestçe ve özenle hareket ederler.
15- Avukatlar her zaman müvekkillerinin menfaatlerine saygı gösterirler.
Avukatlık faaliyetinin güvencesi
16- Hükümetler avukatların; hiç bir baskı, engelleme, taciz veya yolsuz bir müdahaleyle karşılaşmadan her türlü mesleki faaliyeti yerine getirmelerini; yurt içinde ve yurt dışında serbestçe seyahat etmelerini ve müvekkilleriyle görüşebilmelerini; kabul görmüş mesleki ahlak kurallarına, görevlerine, standartlarına uygun faaliyette bulundukları için kovuşturma veya idari, ekonomik veya başka tür yaptırımla sıkıntı çekmemelerini veya tehditle karşılaşmamalarını sağlar.
17- Avukatlar görevlerini icra etmeleri nedeniyle güvenlikleri tehdit edildiği taktirde, yetkili makamlar tarafından gerekli bir biçimde korunurlar.
18- Avukatlar görevlerini icra etmeleri nedeniyle müvekkilleriyle veya müvekkillerinin davalarıyla özdeşleştirilemezler.
19- Bir avukat, ulusal hukuka ve uygulamaya göre ve bu prensiplerle bağdaşır bir biçimde müvekkili tarafından azledilmedikçe, huzurunda avukatlık yapma hakkına sahip olduğu mahkeme veya idari makam tarafından bu makamların önüne çıkma hakkından yoksun bırakılamaz.
20- Avukatlar, bir mahkeme, yargı yeri veya hukuki ya da idari bir makam önünde mesleki nedenlerle bulundukları sırada veya konuyla ilgil yazılı veya sözlü taleplerinde yaptıkları beyanlardan ötürü hukuki ve cezai muafiyetten yararlanır.
21- Yetkili makamların ellerinde veya denetimleri altında bulunan gerekli bilgileri, dosyaları ve belgeleri, avukatların müvekkillerine etkili bir hukuki yardım verebilmelerini sağlayacak yeterli bir sürede ulaşmalarını sağlamak kamu makamlarının görevidir. Avukatların bu belgelere en kısa sürede ulaşmaları sağlanır.
22- Hükümetler, avukatlar ile müvekkilleri arasında mesleki ilişkiler kapsamındaki bütün haberleşme ve görüşmelerin gizli olduğunu kabul eder ve buna saygı gösterir.
İfade ve Örgütlenme Özgürlüğü
23- Avukatlar, diğer vatandaşlar gibi ifade, inanç, örgütlenme ve toplanma özgürlüğüne sahiptir. Avukatlar özellikle, hukukla, adalet sistemiyle ve insan haklarının geliştirilmesi ve korunması ile ilgili konularda kamusal tartışmalara katılma ve yasal faaliyetleri veya yasal bir örgüte mensup olmaları nedeniyle mesleki kısıtlamalara maruz kalmaksızın, yerel, ulusal veya uluslararası örgütler kurma veya bunlara mensup olma ve bunların toplantılarına katılma hakkına sahiptir. Avukatlar bu hakları kullanırlarken, her zaman hukuka ve hukuk mesleğinin kabul görmüş standartlarına ve mesleki ahlak kurallarına uygun davranırlar.
Avukatların meslek örgütleri
24- Avukatlar kendi menfaatlerini temsil etmek, süreklilik taşıyan mesleki eğitim ve öğretimlerini geliştirmek ve meslek haysiyetlerini korumak için bağımsız meslek örgütleri kurma ve bunlara katılma hakkına sahiptir. Meslek örgütlerinin yönetim organları, üyeleri tarafından seçilir ve bu organlar dış müdahaleye maruz kalmadan görevlerini yapar.
25- Avukatlık meslek örgütleri, herkese etkili ve eşit bir biçimde adli hizmet verilmesi için ve avukatların usulsüz bir müdahale ile karşılaşmadan hukuka ve kabul görmüş mesleki ahlak kurallarına ve standartlarına uygun olarak müvekkilleri ile görüşebilmeleri ve onlara yardım edebilmeleri sağlamak için Hükümetle işbirliği yapar.
Disiplin işlemleri
26- Avukatların mesleki davranış kuralları, ulusal hukuka, geleneklere, uluslararası standartlara ve normlara uygun olarak kendi meslek örgütlerinin ilgili organları veya yasama organı tarafından düzenlenir.
27- Mesleki sıfatları nedeniyle avukatlar hakkında yapılan suçlamalar ve şikayetler, usulüne uygun olarak hızla ve adil bir biçimde takip edilir. Avukatlar, kendi seçtikleri bir avukattan yardım görme hakları da dahil, adil yargılanma hakkına sahiptir.
28- Avukatlar hakkındaki disiplin işlemleri, meslek örgütü tarafından kurulan bir bağımsız bir disiplin komitesi, bağımsız bir kanuni makam veya bir mahkeme önüne getirilir ve bu işlemler bağımsız yargısal denetime tabidir.
29- Bütün disiplin işlemleri, mesleki davranış kurallarına ve diğer kabul görmüş meslek standartları ile hukuk mesleğinin ahlak kurallarına uygun olarak ve bu prensipler ışığında karara bağlanır.
II. STAJ EĞİTİM MERKEZİ ÇALIŞMA VE UYGULAMA ESASLARI
SEM YK; ekonomik, sosyal güvenlik, sağlık sorunlarına çözüm üretilmeden bir yıl kesintisiz staj yapılmasının zor olduğunun bilinci içindedir. Bu sorunların çözümüne ilişkin gerekli olan tüm katkıları uygun zeminlerde kuşkusuz yerine getirecektir. BYK’nın da stajyer avukatların bu sorunlarının çözümü konusundaki girişimlerinin olumlu sonuçlar vereceğine inanmaktadır.
Ne var ki; bu sorunları öne çıkararak Yönetmeliklerle en az süre olarak düzenlenmiş olan 120 saatlik staj eğitimini amacına uygun yapmamak, hiç bir stajyerin hakkı olmadığı gibi, SEM Yürütme Kurulunun da bu sorunlardan yola çıkarak Yasa ve Yönetmeliklerle kendisine yüklediği görevleri göz ardı etmesi beklenilemez.
1. Stajyerlerin Yasa ve Yönetmeliklerle Saptanmış Yükümlülükleri
1.1 Stajyer stajını yaparken, Avukatlık Meslek İlke ve Kurallarına ve Yönetmelikte yer alan kurallara uygun davranmakla yükümlüdür. (Av. K. m. 23/son m. 5. TBB Avukatlık Staj Yön. m. 18/1 ve m. 25 )
1.2. Staj kesintisiz olarak yapılır. Stajyerin haklı nedenlere dayanarak devam etmediği günler, engelin kalkmasından sonraki bir ay içinde başvurusu halinde tamamlatılır. (Av.K. m. 23/1 TBB Avukatlık Staj Yön. m. 18/2 )
1.3. Staj eğitiminin tamamlanmasından sonra, stajyere Staj bitim belgesi verilebilmesi için; stajyerin eğitim programına katılmış olması, eğitim çalışmalarında yazılı sözlü anlatım, hukuksal inceleme, meslek ilke ve kurallarına uygunluk yönünden başarılı bulunmuş, tezinin kabul edilmiş olması gerekir. ( TBB Staj Yönetmeliği m. 29)
1.4. Staj eğitiminde yetersizliği belirlenen stajyerin stajı: SEM Yürütme Kurulunun önerisi ve Baro ve Yönetim Kurulunun kararıyla altı ay'a kadar uzatılabilir. (Av.K m. 25, TBB Staj Yön. m.28)
1.5. Stajın kesintisiz yapılacağı kuralına uymayanların, meslek kurallarına ve Yönetmelikle belirlenen esaslara yazılı uyarıya rağmen uymamakta ısrar gösterenlerin adı Baro Yönetim Kurulu kararı ile Staj listesinden silinir. (TBB Staj Yön. m. 32)
1.6. Baro Levhasına kabul ve yazılmış olsa da avukatın staj dönemi sırasındaki eylem ve davranışları disiplin kovuşturmasına tabidir. (Av.K. m.138)
Bu yasal yükümlülükler çerçevesinde :
2. Uygulamaya ve Derslere Devama İlişkin Esaslar
2.1. Staj eğitimine başlanabilmesi için en az üç aylık staj süresinin bitmiş olması şartı aranacaktır.
2.2. Stajyer; SEM çalışmalarında Baro Başkanlığınca düzenlenmiş Stajyer Kimliğini her an yanında hazır olarak bulunduracaktır.
2.3. Devam zorunluluğu
2.3.1. Stajyer; dersin başlama saatinde, staj sicil numarası ile ad ve soyadını içeren fotoğraflı yaka kartını Baro görevlisinden alarak derslikte bulunacaktır.
2.3.2. Günlük dersler 2 bölüm (2 ders ) halinde uygulanmakta olup, dersler ilan olunan saatlerde başlayacaktır. Ders başlama saatinden sonra gelenler 1. bölüm (1.derse) giremeyecekler, derse alınamayacaklardır. Dersin 2. bölümüne (2. derse) girmek isteyen stajyer, verilecek aradan sonra derse girip, 2. bölüme devam etmiş olarak işleme tabi tutulacaktır.
2.3.3. Yaka kartı olmayanlar , yaka kartı olsa bile ders başladıktan sonra derse gelen stajyer avukat derse giremeyecektir.
2.3.4. Öğretim görevlisi gerekli gördüğü takdirde yoklama yapacaktır. Yaka kartı aldığı halde derse girmediği saptanalar hakkında disiplin işlemi uygulanacaktır.
2.3.5. Ders bitiminde yaka kartları iade edilip , Stajyer Avukat kimlikleri alınacaktır.
2.3.6. Kurgusal yargılamada, kurs, konferans, panel, seminer çalışmalarında da aynı uygulama yapılacaktır.
3. Yazım Yönergesinin Uygulama Esasları
Stajyerin hazırlayacağı Staj Bitirme Tezi, karar incelemesi, ödev (dava dilekçeleri , cevap dilekçesi, savunma vb.) Yukarıda I/5’de yeralan “Yazım Yönergesi” esaslarına uygun olacaktır.
4. Tez – Bireysel Çalışma Raporlarının Değerlendirilmesi Esasları
AK’nın 23. ve Avukatlık Staj Yönetmeliğinin 29. maddesince hazırlanacak TEZ-Bireysel Çalışma Raporları”nın değerlendirilmesinde aşağıda belirtilen esaslar uygulanacaktır :
4.1. Bireysel Raporların konu başlıkları SEM'den temin edilecek başka bir konuda inceleme yapmak isteyen stajyer avukat, bu istemini yazılı dilekçe ile bildirip verilecek karar doğrultusunda raporu hazırlayacaktır.
4.2. Bireysel Raporlar 02.01.2003 tarihinde yürürlüğe girmiş olan "Sem Yazım Yönergesi" hükümlerine uygun olarak ve her sayfası imzalanmak sureti ile teslim edilecektir.
4.3. Raporlar, Tez Kurulu Başkanlığınca bildirilecek gün ve saatte SEM'de yapılacak sunumlarla değerlendirecektir.
4.4. Bireysel Çalışma Raporunu sunacak stajyer, belirlenen gün ve saatte mümkünse tez danışmanı ile birlikte SEM'de bulunacaktır. Geçerli mazeretini belgelemeyen stajyer avukatın Bireysel Raporu bir sonraki ilan edilecek gün ve saatte kendisi hazır bulunduğu takdirde incelenecektir.
4.5. Stajyer Avukat Bireysel Raporunu değerlendirme toplantısında sözlü olarak sunacaktır.
4.6. Sunum; toplantıda bulunan stajyer avukatlarında katılımları ile Tez Kurulu
Başkanlığı ve SEM YK tarafından görevlendirilecek avukatlar tarafından değerlendirilecektir.
5. Kılık ve Kıyafet Kuralları
Türkiye Barolar Birliği Meslek Kurallarının 20. maddesi “..Avukat Stajyerleri mesleğe yaraşır bir kılık ve kıyafetle başları açık olarak mahkemelerde görev yaparlar...” ve Avukatlık Kanunu'nun 5/c maddesi “Avukatlık mesleğine yaraşmayacak tutum ve davranışları çevresinde bilinmiş olmak” avukatlığa kabulde engel olarak belirtmiştir. Bu hükümleri yorumlayan Danıştay 8. Dairesi 1992/3342 Esas, 1993/2611 Karar sayılı ve 5.7.1993 günlü kararında “İlgililerin uyarmalarına karşın türbanlı olarak staja devam eden stajyerin bu davranışının laik hukuk devleti ilkesine aykırı, avukatlık mesleği ile bağdaşmaz nitelikte ve 1136 sayılı yasanın 5/c maddesinde tanımlanan avukatlığa engel durumu oluşturduğu açıktır” diyerek, bu durumdaki stajyerin staj listesinden adının silinmesinde hukuka aykırılık olmadığını hükme bağlamıştır. Aynı Dairenin 1993/843 Esas, 1994/686 Karar sayılı ve 2.3.1994 tarihli kararı aynı mahiyettedir. Meslek kurallarına ve Yönetmelik ile belirlenen esaslara yazılı uyanlara rağmen uymamakta ısrar gösterenlerin adı, Baro Yönetim Kurulu kararı ile staj listesinden silinecektir.
6. Stajyerin Yanında Çalıştığı Avukat
Stajyer Avukat eğitim çalışmalarını aksatmamak koşuluyla avukat yanında stajını yapar. Avukat da staj yapan stajyerin eğitim çalışmalarına katılmasını, devamını denetlemekle yükümlüdür. Bu anlamda , stajyerin Baro’ya bildirdiği avukattan başka bir avukat yanında staj yapması ve avukatında yanında staj yapmayan bir stajyer hakkında rapor düzenlemesi mümkün değildir. Bu yükümlülüğe uymayan bir stajyer ve avukat hakkında 1136 sayılı Yasa ve Yönetmelikler uyarınca işlem yapılması için SEM YK’ca BYK’ya başvuruda bulunacaktır.